همان طور که در ادبیات فارسی نیز آموخته ایم «صفت» برای بیان ویژگی یک شخص یا یک چیز می آید مانند: شجاع، بزرگ و... در ادبیات فارسی به آن ها صفت ساده می گوئیم امّا در عربی علاوه بر صفت ساده صفات دیگری نیز وجود دارد از جمله: صفت مشبهه.

صفت مشبهه برای بیان یک ویژگی ثابت و پایدار در یک فرد می اید که دارای اوزان خاصی است. از میان این اوزان، برخی مشهورترند که می توان به: «فعیل»، «فَعل»، «فَعلان» و «فَعَل» اشاره کرد.

فعیل (شریف / عظیم) فَعِل (خَشِن)

فَعل (صَعب / سَهل) فَعلان(عطشان)

فَعَل (حَسَن)

 

تمرین:به متن زیر دقت کرده و انواع صفت مشبهه را در آن ببینید:

«مصر تربة غبراء و شجرة خضراء، طول ها شهر و عرض ها عشر، یکنفها جبل أَغبر، ورمل أعفر، یخطّ وسط ها نهرٌ میمون الغدوات، مبارک الروحات»

- و اینک به متن بعدی دقت کنید تا با انواع دیگر صفت مشبهه آشنا شوید:

«نظر فیلسوف إلی رجل حسن الوجه، خبیث النفس، فقال: بیت حَسَن و فیه ساکنٌ نَذل، و رأی آخر شابّاً بهّی الطّلعه، سیّیء الخلق، فقال: سلبت محاسن وجهک فضائل نفسک».

تاکنون با صفت مشبهه آشنا شدیم اکنون باید بدانیم که صفت مشبهه گاهی به عنوان عامل قرار گرفته و کلمه ما بعد خود را به عنوان معمول خود در نظر می گیرد که متناسب با ویژگی های صفت مشبهه حالات مختلفی برای معمول پیش می آید:

همان گونه که مشاهده کردید در گزینه 1، صفت مشبهه- کریم- نکره است و معمول آن- نسب- را به عنوان فاعل خود و مرفوع قرار داده است.

در گزینه دوم نیز صفت مشبهه- کریم- نکره است و معمول آن- نسباً- به عنوان تمییز قرار گرفته است. در گزینه سوم صفت مشبهه به معمول خود اضافه شده و آن را به عنوان مضاف الیه خود قرار داده است.

در مثال اول، معمول- النّسب- مضاف الیه صفت مشبهه قرار گرفته و مجرور است، در مثال دوم، النّسب به عنوان مفعول صفت مشبهه است و در مثال سوم، النّسب فاعل صفت مشبهه قرار گرفته و مرفوع است.

تمرین: حالات مختلف صفت مشبهه و معمول آن را در جملات زیر ببینید:

- المودّة بین الأخیار سریعٌ إتّصالُها، بطیءٌ إنقطاعُها.

در جمله فوق صفت مشبهه نکره است و معمول آن به عنوان فاعل آن و مرفوع آمده است.

- کثیرٌ همّاً عظیمٌ همّةً:

«کثیر» و «عظیم» صفات مشبه نکره ای هستند که معمول های خود- همّ و همة- را به عنوان تمییز گرفته اند.

- الفائز قریرُ العینَ:

«قریر» صفت مشبهه ای است که به معمول خود اضافه شده و آن را مجرور کرده است.

- القلیل الکلام قلیل النّدمِ:

«القلیل» صفت مشبه معرفه ای است که هر سه وجه- مضاف الیه، مفعول و فاعل- برای معمول آن صحیح است و «قلیل» در «قلیل الندم» به معمول خود اضافه شده و آن را مضاف الیه و مجرور قرار داده است.

- العجم شدیدةٌ نخوتُهم، کریمةٌ ضیافتّهم:

«شدیدة» و «کریمة» صفت مشبهه های نکره ای هستند «نخوة» و «ضیافة» را به عنوان فاعل خود و مرفوع قرار داده اند.

- هذا الخطیب حلوا لألفاظ، فصیح الکلام، عالی الهمّه مشهود له فی کلّ ناد.

«حلوا»، «فصیح» و «عالی» هر کدام صفت مشبهه ای هستند که معمول خود را به عنوان «مضاف الیه» و مجرور گرفته اند.

اکنون با توجه به متن زیر به حالات مختلفی که می تواند صفت مشبهه در معمول خود عمل کند، دقت کنید:

1- «المودّة بین الأخیار سریع إتّصالها بطیء انقطاعها، و مثل ذلک کمثل کوب الذّهب الذی هو عسیر الإنکسار هیّن الإصلاح... و المودّة بین الأشرار سریع إنقطاعها بطیء إتصالها، و هی کالکوز من الفخار یکسره عبث، ثم لا وصل له أبداً. و الکریمُ یمنح مودّته عن لقیة واحدة أو معرفة یوم، و اللئیم لا یصل أحداً إلّا عن رغبة أورهبة و مثل الحِقدِ فی القلب إذا لم یجد محرکاً مثل الجمر المکنون إذا لم یجد حطباً، فلیس ینفکّ الحقد مطلعاً إلی العلل کما تبتغی النار الحطب، فإذا وجد علةً استعر یطفئه حَسَنُ کلام و لالین رفق و لا خضوع.

قال الشاعر:

السمع فی الناس محبوب خلائقه و الجامد الکفِّ ما ینفکّ ممقوتا

و أیضاً قال الفرزدق:

سهل الخلیفه لا تُخشی بوادره تزینه الخصلتان: الحلم و الکرم

لا یخلف الوعد میمون بغرته رحبُ الفناء أریب حین یعتزم

سریع إتصالها سریع: نکره / إتصال: فاعل و مرفوع

بطیء إنقطاعها بطیء: نکره / إنقطاع: فاعل و مرفوع

عسیر الإنکسار عسیر: مضاف به نکره / الإنکسار: مضاف الیه و مجرور

هیّن الإصلاح هیّن: مضاف به معرفه / الإصلاح: مضاف الیه و مجرور

حسن کلام حسن: نکره / کلام: مضاف الیه و مجرور

سهل الخلیفه سهل: مضاف به معرفه / الخلیفه: مضاف الیه و مجرور

رحب الفناء رحب: مضاف به معرفه / الفناء: مضاف الیه و مجرور

2- «الطاووس»:» طائرٌ بدیع الشّکل جمیل الصّورة، یرّبیه الناس للزینة و التمتّع جمرآه لا للذبح و الغداء، فإنّ لحمه جافّ صُلب عَسِر الهضم، و ریشه ذو ألوان زاهیة تعجب النظّار و تخطف الأبصار، ما بین أحمر وردیّ و أخضر زبر جدیّ و أصفر عسجدیّ و له قصیران لا یساعدانه علی الطیران إلّا قلیلاً و ذیله طویل جدّاً، و یتألف من ریشات جمیلات تتزاحم علیها الألوان».

بدیع الشکل بدیع: مضاف به معرفه / الشکل: مضاف الیه و مجرور

جمیل الصورة جمیل: مضاف به معرفه / الصورة: مضاف الیه و مجرور

صلب بر وزن «فُعل»

عسر الهضم عسر: مضاف به معرفه / الهضم: مضاف الیه و مجرور

وردیّ / زبر جدیّ / عسجدیّ رنگ ها جز صفت مشبهه به شمار می روند.

قصیر / قلیل / طویل / جمیل بر وزن «فعیل»

	<-PollName-> <-PollItems->

<-PollName->

<-PollItems->

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: